Observeren als routine

Observeren is belangrijk en vanzelfsprekend voor mij. Gedurende de hele dag door kijk ik naar wat kinderen doen, om zicht te krijgen op hun welbevinden en ontwikkeling. Is dit gepland en doelgericht? Nee, het is meer een vaste routine, essentieel in mijn handelen als leerkracht.

Ik werk in een onderbouwgroep van een montessorischool. Bij ons is de eigen keuze een groot goed en de leeromgeving van groot belang. Mijn observaties richten zich dus ten eerste op hoe de leeromgeving de kinderen uitdaagt en aansluit op hun interesse. Kinderen krijgen van mij de ruimte om verschillende materialen te ontdekken. Ik bied pas ondersteuning als dat nodig is. Natuurlijk heb ik kennis van de (montessori)materialen en weet ik welke ‘lesjes’ daarbij horen. Die kennis helpt mij om te bepalen wanneer en hoe ik ondersteun of even helemaal niets doe.

Een meisje dat net bij mij in klas zit en met de gekleurde cilinders werkt, help ik de begrippen te benoemen en doe ik voor hoe ze de cilinders kan neerleggen. Als zij in haar aanpak laat zien dat zij het handelen belangrijker vindt dan het ordenen, laat ik de gerichte hulp los. Ik observeer dat zij daar nog geen interesse voor heeft.

Twee jongens uit mijn klas die volhardend interesse tonen in het 100-bord maar nog veel moeite hebben met de opbouw van de getallen, geef ik ondersteuning. Na een aantal weken observeer ik hoe ze mijn hulp benutten en zich steeds verder ontwikkelen met betrekking tot de kennis over het getallenstelsel. Als ik niet de moeite had genomen om tijdens dit proces het handelen van deze jongens goed te observeren en ze gepast te begeleiden, hadden ze misschien het 100-bord uit frustratie niet meer gepakt en deze ontwikkeling niet zo natuurlijk en progressief doorgemaakt.

Dat ik niet altijd gepland en doelgericht observeer, betekent niet dat ik niet planmatig handel. Op mijn bureau ligt een werkblok waarin ik dagelijks observaties van alle kinderen in mijn klas noteer en ze vervolgens opneem in een methodeonafhankelijk observatiesysteem. Het werkblok helpt me te reflecteren op de dag.

Het observatiesysteem helpt mij te kijken naar de ontwikkeling van de kinderen op de langere termijn. Ik observeer in spontane, speelse en door het kind zelfgekozen situaties. In de doktershoek meet de ‘dokter’ de kinderen met een meetlat en gebruikt de begrippen lang en kort. Een kind schrijft met krabbels ‘woorden’ onder zijn tekeningen. Iemand vraagt een klasgenootje hulp bij het dichtdoen van zijn jas. Door deze observatiegegevens vervolgens in het systeem op te nemen, krijg ik de vaak grillige ontwikkeling van mijn kleuters over de lange termijn in beeld en kan ik deze spiegelen aan de eigen ontwikkeling en die van leeftijdsgenootjes.

Voor mij hoort observeren bij het professioneel en routinematig handelen van de leerkracht. Door de verkregen informatie te gebruiken, vergroot ik de ontwikkelkansen van de kinderen in mijn klas en krijg ik een bijzonder inkijkje in de wereld van mijn kleuters. Observeren toont mij namelijk ook heel grappige en ontroerende momenten die zorgen voor veel werkplezier.

Gera Nieuwenhuis is onderbouwleerkracht op Montessori Waalsdorp in Den Haag en daarnaast opleidingsdocent pedagogiek Pabo Inholland in Den Haag.

Wil je meer weten over observatie in de klas of over onderwerpen als buitenspelen op school? Met een abonnement op Kleuterzaken heb je altijd praktische informatie en tips in de hand die jij direct kan toepassen in jouw les.